تنها چند روز تا پایان سال ۲۰۱۵  و آغاز سالی جدید فاصله داریم. سال جاری نیز همچون سال‌های قبل، با رویدادهای تلخ و شیرین فراوانی همراه بود. زمین، امسال نیز شاهد خشونت‌های فراوانی بود. در گوشه‌ای از آن آتش جنگ برافروخته شده و خون بی‌گناهان ریخته می‌شد؛ اما همین جا، روی این کره و در گوشه‌ای دیگر، شاهد تلاش‌هایی فراوان برای نجات بازماندگان فجایع طبیعی بودیم. مرزهای علم باز هم گسترده‌تر شده و شاهد اختراعات و اکتشافاتی جدید بودیم. اما به نظر شما مهم‌ترین اخبار سال جاری چه بودند؟ گوگل ترندز به این سؤال پاسخ می‌دهد. در واقع این سرویس به شما خبر می‌دهد که کدام اخبار بیش از بقیه مرکز توجه بوده و جستجوهای بیشتری پیرامون آنها در فضای مجازی صورت گرفته است. 

گوگل ترندز پربازدیدترین اخبار سال جاری را دست‌چین کرده است؛ اخباری که در سطح جهانی با اقبال بیشتری مواجه شده و کاربران بسیاری را جذب خود کرده‌اند. متأسفانه این اخبار همه خوشایند و دلپذیر نیستند.

در این مجال شاید بد نباشد ببینیم سال ۲۰۱۵ و رویدادهایش در قالب جستجوهای جهانی چه سمت و سویی داشته‌اند.

مراسم اسکار

در ماه فوریه سال ۲۰۱۵، بزرگ‌ترین رویداد پر زرق و برق هالیوود برگزار شد؛ مراسم اهدای جوایز اسکار که میلیون‌ها نفر را به دنبال خود کشیده و آماری قابل توجه را به خود اختصاص داد. دنیای مجازی نیز شاهد سیل گسترده‌ی خوانندگان مشتاقی بود که به دنبال شناختن برندگان خوش‌شانس این مراسم بودند.

امسال فیلم "مرد پرنده" (Birdman)، گوی سبقت را از سایر رقبا ربود؛ "ادی ردماین" (Eddie Redmayne) با بازی درخشان خود در نقش پرفسور استیون هاوکینگ در فیلم "تئوری همه چیز" عنوان بهترین بازیگر مرد و جولین مور (Julianne Moore) نیز عنوان بهترین بازیگر زن را از آن خود کردند.

اگرچه مرد پرنده، فاتح این دوره بود، اما آمار بیش‌ترین جستجو در میان نامزدهای این دوره، به فیلم تک تیرانداز آمریکایی با بازی بردلی کوپر اختصاص یافت. کشور ایرلند بیش‌ترین آمار جستجوی این مراسم را از آن خود کرده و به دنبال آن کشورهای دانمارک، نروژ و امارات متحده‌ی عربی، جایگاه‌های بعدی را تصاحب کردند.

خطای دید

و اما اختلاف نظر در مورد تشخیص رنگ واقعی یک لباس، یکی دیگر از موضوعات مورد توجه کاربران دنیای مجازی بود. قطعاً شما نیز در مورد ماجرای این لباس ، چیزهایی به خاطر دارید. همه چیز با یک عکس آغاز شد؛ قرار بود به زودی مراسم ازدواج زوج اسکاتلندی "کر و گریس جانستون" (Grace and Keir Johnston) برگزار شود. مادر عروس در پاسخ به سؤال دخترش در مورد لباسی که قصد پوشیدن آن را دارد، عکسی برای آنها ارسال می‌کند. این سوال ساده به یک پدیده‌ی جهانی تبدیل شد. پدیده‌ای که باعث شد گروهی به سلامت بینایی خود شک کنند. این لباس در نظر هر کس به یک رنگ بود؛ گروهی آن را سفید و طلایی می‌دیدند، گروهی آبی و قهوه‌ای و عده‌ای نیز آبی- مشکی.

سؤالی که در آن زمان بیش از بقیه در گوگل مطرح شد، این بود که رنگ واقعی این لباس چیست؟ شهر لندن جایگاه نخست جستجو در این مورد را به خود اختصاص داد. شهرهای نیویورک، لس انجلس، تورنتو و سیدنی در جایگاه‌های بعدی قرار گرفتند. این در حالی است که کشور جامائیکا بیش‌ترین آمار جستجوی این موضوع را از آن خود کرد. کشورهای ترینیداد و توباگو، ایرلند، انگلستان و استرالیا به ترتیب رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص دادند.

وداع با ستارگانی درخشان

در ماه فوریه ، خاطرات زنده شده و کارهای ارزشمند دیگر بار یاد آوری شدند. وقت وداع فرا رسید وشماری از شخصیت‌های معروف از آسمان زمین کوچ کردند. "لئونارد نیموی" (Leonard Nimoy)، بازیگر، کارگردان و عکاس فقید آمریکایی که با مجموعه‌ی تلویزیونی"Star Trek" شناخته شد، "الیور سَکس" (Oliver Sacks)، عصب شناس و نویسنده‌ی بریتانیایی و "بث مایرسون" (Bess Myerson)، بازیگر و سیاستمدار آمریکایی از این جمله‌اند. یاد و خاطره‌شان گرامی باد.

جام جهانی کریکت

جام جهانی کریکت دیگر رویداد مورد توجه سال ۲۰۱۵ بود. مسابقاتی درخشان و مهیج و فینالی دراماتیک که باز هم به مرکز توجه جهانیان مبدل شد. به لطف این رویداد مهیج ورزشی، کریکت به عنوان یکی از پرطرفدارترین ورزش‌های دنیای مجازی در سال ۲۰۱۵ شناخته شده و آماری قابل توجه را نصیب خود کرد.

در میان آمارهای ارائه شده در رابطه با تیمی که بیش‌ترین بازدید را از آن خود کرده  است، در ابتدا شاهد شروع طوفانی هند هستیم؛ اما رفته رفته امواج بازدیدکنندگان فرو نشسته و در روزهای پایانی، این تیم استرالیا بود که بیش از باقی تیم‌های حاضر در مرکز توجه قرار داشت.

فاجعه‌ای در نپال

در ماه  آوریل  زلزله‌ی نپال، مهم‌ترین رویدادی بود که بیش‌ترین بازدید را به خود اختصاص داد. در روز ۲۵ آوریل، ساعت ۱۱.۵۶ دقیقه صبح به وقت نپال، زلزله‌ای به قدرت ۸.۱ ریشتر نپال را به لرزه در آورد. در جریان این فاجعه‌ی طبیعی هزاران منزل مسکونی ویران شده و در حدود ۹ هزار نفر، جان خود را از دست دادند. گفته می‌شود در جریان این زلزله، پایتخت این کشور کاتماندو در حدود ۱۰ سانتی‌متر جابجا شده است. این زلزله‌ همچنین هندوستان را نیز در حدود ۳۰ سانتی‌متر به سمت شمال حرکت داد.

موج همدردی و احساسات عمومی خیلی زود پیرامون این فاجعه به راه افتاده و پرسش "چگونه می‌توانم به نپال کمک کنم؟" مهم‌ترین موضوع این برهه از زمان شد. زلزله‌ی نپال بعد از زلزله‌ی روی داده در ژاپن در سال ۲۰۱۱، دومین زلزله‌ای است که بازدید کنندگان فراوانی را به خود اختصاص داده است.

فساد مالی فیفا

 ماجرای دریافت رشوه توسط فدراسیون جهانی فوتبال فیفا، دیگر موضوع مورد توجه کاربران دنیای مجازی درسال جاری بود. اخبار دریافت رشوه توسط مقامات بلند مرتبه‌ی این فدراسیون، خیلی زود در سطح جهانی منتشر شد. کشورهای کویت، بحرین و کنگو، به ترتیب بیشترین آمار جستجو در این رابطه را به خود اختصاص دادند. همچنین به نظر می‌رسد، سپ بلاتر(Sepp Blatter) رئیس فدراسیون فوتبال، شخصیت ورزشی مورد توجه ماه می سال ۲۰۱۵ بوده است.

وضعیت اقتصادی چین

با توجه به آمارها، بحران اقتصادی چین و سقوط ۳۰ درصدی بازار بورس شانگهای، خبر مورد توجه ماه ژوئن بوده است. به دنبال بحران اقتصادی یونان در همین ماه، بازار سهام چین نیز روزهایی ناخوشایند را تجربه کرد؛ اخباری بد به ویژه برای کسانی که قصد سرمایه گذاری در این کشور را داشتند. به همین دلیل این پرسش که" آیا سرمایه‌گذاری در چین امن است؟"، سوالی بود که بسیاری در گوگل به مطرح کردن آن پرداختند. شهر ملبورن استرالیا بیش از بقیه شهرهای جهان به اخبار اقتصادی چین توجه نشان داد. کوالالامپور، سیدنی و دهلی نو جایگاه‌های بعدی را از آن خود کردند.

شفاف‌سازی وضعیت هسته‌ای ایران

 پرونده‌ی هسته‌ای ایران نیز در شمار اخبار پر بازدید گوگل قرار دارد. در بهار سال ۲۰۱۵، گروه ۱+۵ یعنی کشورهای آمریکا، انگلستان، روسیه، فرانسه، چین و آلمان با نمایندگان ایران در سوئیس پای میز مذاکره نشستند. در دوم آوریل، طرفین اعلام کردند که به راه حلی مسالمت آمیز برای رفع این مشکل رسیده‌اند. راه حلی که صلح آمیز بودن پرونده‌ی هسته‌ای ایران را اثبات نموده و راه را برای رفع تحریم‌های موجود هموار می‌کرد. بعد از اعلام این خبر، جهان نیز به آن واکنش نشان داده و جستجوهای گسترده‌ای در مورد برنامه‌ی اتمی ایران صورت گرفت. ایران بالاترین میزان جستجو در این زمینه را به خوداختصاص داد؛ به دنبال آن کشورهای افغانستان، سنت هلن و کامرون نیز آمار بالایی را کسب کردند.

جام جهانی فوتبال زنان

 هفتمین جام جهانی فوتبال زنان جهان نیز، در صدر رخدادهای ورزشی مورد توجه جامعه‌ی جهانی قرار داشت. جایی که مهارت، توانایی و بازی درخشان بازیکنان، بازدید کنندگان را مجذوب خود کرد. بر طبق آمارها، میزان جستجو در مورد جام جهانی امسال زنان، نزدیک به دوبرابر جستجوهای مربوط به تورنمنت قبلی درسال ۲۰۱۱ بوده است.

"هوپ سولو" (Hope Solo)، "الکس مورگان" (Alex Morgan) و "ابی وانبچ" (Abby Wambach) هر سه از کشور آمریکا، بازیکنانی هستند که بیش‌ترین نرخ جستجو در این زمینه را به خود اختصاص داده‌اند. تیم آمریکا نیز ظاهراً بیش از سایر تیم‌ها، مورد توجه کاربران دنیای مجازی قرار داشته است. این در حالی است که کامرون، کانادا، نیجریه، آلمان و کاستاریکا، به ترتیب بیشترین جستجو را در این زمینه به دست آورده‌اند.

این جام همچنین در مقایسه با جستجوهای انجام شده پیرامون بازی فوتبال مردان بین دو تیم آمریکا و آلمان در سال جاری، آماری به مراتب بالاتر را به خود اختصاص داد. به علاوه تیم فوتبال زنان آمریکا در مقایسه با تیم فوتبال مردان این کشور، آمار بالاتری را به دست آورده است.

در یادبود یک نماد

و اما سال ۲۰۱۵، دیگر بار به ما  قدرت شبکه‌های اجتماعی را  یادآوری کرد. نقشی که این بار معطوف دنیای جانوران و شکار غیر قانونی حیوانات شد. سیسیل (Cecil) شیر نر ساکن منطقه‌ای حفاظت شده در کشور زیمباوه، به عنوان سمبل این منطقه شناخته شده و بسیار مورد علاقه و توجه قرار داشت. در نخستین روز ماه جولای سال جاری، این شیر به شکلی بی‌رحمانه توسط یک شکارچی غیر قانونی کشته شد. امری که دیگر بار به لطف رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، معضل شکار وحشیانه و غیر قانونی حیوانات را به تیتری مهم تبدیل کرد.

مردم در جستجوهای خود به دنبال شکار غیر قانونی و مرگ دلخراش سیسیل بودند. این اقدامات به ویژه شکارچی مزبور را دچار دردسر کرده و او را وادار به ارائه‌ی توضیحات و عذرخواهی رسمی کرد. کشور زیمباوه در صدر کشورهایی است که به این موضوع توجه بسیاری نشان دادند. کانادا، آمریکا و آفریقای جنوبی عناوین بعدی را به خود اختصاص دادند.

همچنین پرسش‌هایی پیرامون قانونی بودن شکار شیر، علتی که مردم به شکار شیر علاقه دارند و نیز آشنایی با زیستگاه شیرها از جمله سوالات مورد علاقه‌ی مردم در این زمینه بود.

درد مهاجران سوری

 بحران مهاجران دیگر موضوع مورد علاقه‌ی جامعه مجازی بوده است. جنگ داخلی سوریه تبعاتی ناخوشایند به همراه داشت. تبعاتی که اگرچه در خط مقدم، زندگی مردم سوریه و تمامیت ارضی این کشور را هدف قرار داد، اما جامعه‌ی جهانی را نیز بی‌نصیب باقی نگذاشت. درگیری‌های داخلی سوریه تا اینجا باعث کشته شدن هزاران انسان بی‌گناه و بی‌خانمان شدن بسیاری دیگر شده است.

شهرها یکی پس از دیگری از بین رفته و ساکنان آواره‌ شده‌ی آنها در جستجوی امنیت و استفاده از حداقل‌های زندگی، بار سفر بسته و به کشورهای مجاور فرار می‌کنند. اما موج مهاجرت از سوریه همچنان ادامه دارد. کشورهای همسایه نیز دیگر توان پذیرایی از تعداد بیشتر مهاجران را نداشته و رفته رفته دامنه‌ی این وضعیت به اروپا کشیده شد. در ماه آوریل سال۲۰۱۵، ۵ کشتی حامل مهاجران که عازم اروپا بودند، در دریای مدیترانه غرق شدند.

در مقدونیه، پرتغال، لیتوانی، ایرلند و بریتانیا جستجوهای بیش‌تری نسبت به سایر کشورها را در این مورد انجام شده است. در دوم سپتامبر سال جاری، جسد کودک دو ساله سوری "آیلان کردی" (Aylan Kurdi) در سواحل  شهر "بُدروم" ترکیه کشف شد.

تصویری دلخراش از معصومیتی خاموش و از دست رفته که جهان را با پیامدهای ناگوار بحران سوریه و وضعیت اسفبار پناهندگان این کشور مواجه کرده و آنها را وادار به تأمل نمود. این کودک معصوم اگر چه عمری کوتاه داشت، ولی در جهان مجازی بسیار مورد توجه قرار گرفته و طلایه‌دار فریاد توأم با درد و رنج دیگر کودکان سوری شد.

در حالی که کشورهایی همچون آلمان و یونان مرزهای خود را گشوده و پناهندگان سوری را پذیرفتند، کشورهای بریتانیا، آمریکا و دیگر کشورهای جهان، تنها شاهد افزایش آمار جستجو در این مورد بوده‌اند.

 فولکس واگن زیر آتش

و اما دنیای خودروسازان مطرح و بنام جهان نیز امسال شاهد رویدادهایی مهم بود. آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا، شرکت معروف فولکس واگن را متهم به دستکاری میزان آلایندگی موتورهای ماشین‌های خود کرد. اخبار پیرامون این تقلب توجه کاربران اینترنت را به خود جلب کرد. پرسش‌هایی در مورد این شرکت و نحوه‌ی باز پس فرستاندن خودروهای این شرکت، از موضوعات مورد علاقه‌ی کاربران بود.

البته امسال دو کمپانی خودرو ساز دیگر یعنی "هیوندا" و "تاکاتا" نیز به دلیل نقص‌های موجود در خودروهای خود، برای بازگرداندن ماشین‌های معیوب فراخوان دادند. البته هیچ کدام به اندازه‌ی فولکس واگن مورد توجه جهانی قرار نگرفت. آلمان، انگلستان و سوئیس آمار جستجوی بیش‌تری را در این زمینه به خود اختصاص دادند.

دوران طولانی سلطنت ملکه

ملکه‌ی انگلستان نیز در این سال رکوردی جدید را به نام خود ثبت کرده و در مرکز توجهات جهانی قرار گرفت. "الیزابت ویندسور" (Elizabeth Windsor) در ۲ ژوئن سال ۱۹۵۲ تاج گذاری کرده و بر تخت سلطنت نشست. در ۹ سپتامبر سال جاری، این بانوی سالخورده به عنوان عضوی از خانواده‌ی سلطنتی انگلستان شناخته شد که طولانی ترین مدت حکومت را به نام خود ثبت کرده است. این عنوان حتی در میان دیگر خانواده‌های سلطنتی جهان نیز برای ملکه تاریخ‌ساز شد.

به نظر می‌رسد امسال سال ملکه بود و آمار جستجوهای قابل توجهی را به خود اختصاص داد. سن، محل زندگی و وظایف او در نقش یک ملکه، از جمله پرسش‌های مورد توجه کابران دنیای مجازی بود.

همچنین کیت میدلتون به عنوان دوشس کمبریج و همسر پرنس ویلیام، دومین عضو خانواده‌ی سلطنتی انگلستان است که آمار جستجوی بالایی را به خود اختصاص داد. پس از او پرنس ویلیام، پرنس هری، پرنس چارلز و دوک ادینبرگ عناوین بعدی را کسب کردند.

وجود آب در مریخ

 در اواخر ماه سپتامبر، دانشمندان ناسا متوجه وجود جریان آب بر سطح مریخ شدند. این کشف تازه از دو جنبه قابل توجه بود؛ یکی امکان وجود حیات در سیاره‌ی سرخ و دیگری بارور کردن نهال امید بشر برای امکان زندگی روی این سیاره. مریخ بعد از زمین دومین سیاره‌ی مورد علاقه کاربران اینترنت بوده و سوالاتی همچون فاصله‌ی آن از زمین، دمای آن و اطلاعات بیشتر در مورد کشفیات ناسا نیز پرسش‌هایی است که بیش از بقیه مورد توجه کاربران قرار گرفتند.

خون‌بارترین روز پاریس

 حمله‌ی تروریستی پاریس در ماه نوامبر، در صدر اخبار جهان بوده و بیشترین آمار جستجوهای اینترنتی را معطوف خود نمود. روز جمعه ۱۳ نوامبر یک تئاتر، رستوران، استادیوم و کافه در عروس شهرهای جهان پاریس، روزی خون‌بار را تجربه کردند. تروریست‌های مسلح وابسته به گروه داعش، در حمله‌هایی هماهنگی و برنامه‌ریزی شده به این مکان‌ها یورش برده و موجی از ترس، وحشت و حیرت را در میان ساکنان شهر پاریس به راه انداختند.

لمس لحظاتی که تا پیش از این بسیاری از شهروندان پاریسی هیچ تصوری در مورد آن نداشتند. بیم و امید، نگرانی در مورد عزیزان و سوگ در مرگ کشته شدگان، تمام آن چیزی بود که در آن روز فراموش نشدنی بر فضای شهر حاکم بود.

گفته می‌شود این حملات هماهنگ، مرگ‌بارترین رویدادی است که فرانسه از زمان جنگ جهانی دوم تا کنون تجربه کرده است. به همین دلیل در آن روز، پاریس بیشترین آمار جستجو در طول تاریخ گوگل را به خود اختصاص داد. البته پیش‌تر نیز حمله‌ی تروریستی به دفتر روزنامه‌ی" چارلی ابدو"، از دیگر اخبار مورد توجه پیرامون کشور فرانسه بود.

حماسه‌ای متفاوت

 و اما این روزها اکران جدیدترین اپیزود از مجموعه فیلم‌های جنگ ستارگان، شور و هیجان فراوانی را در بین عاشقان این مجموعه به راه انداخته است. فیلمی که از زمان اکرانش در ۱۸ دسامبر تا کنون، گیشه‌ها را مقتدرانه فتح کرده و بسیار مورد توجه قرار گرفته است. پس جای هیچ تعجبی نیست که فضای مجازی نیز در همراهی با این موج، شاهد جستجوهای فراوانی بوده و آمارهای جالبی را به ثبت رسانده است.

دارت ویدر محبوب‌ترین شخصیت موتورهای جستجو است؛ به دنبال او پرنسس لیا، چیوباکا (Chewbacca)، لوک اسکای واکر و  R2-D2 ، رتبه‌های بعدی را به دست آورده‌اند. نخستین تریلر رسمی این فیلم که در ماه اکتبر به نمایش درآمد، یکی از پر بازدیدترین تریلرهای فیلم در طول تاریخ لقب گرفت. ایالات متحده، کانادا، مجارستان، پورتوریکو و سنگاپور در صدر کشورهایی قرار دارند که شاهد بیش‌ترین آمار جستجو در مورد این فیلم بوده‌اند.

از میان سه فیلمی که در قالب تریلوژی جنگ ستارگان در سال ۲۰۰۴ به نمایش درآمدند، "بازگشت جدای" رتبه‌ی اول را به خود اختصاص داد. به دنبال آن" امپراتوری ضربه می‌زند" و "امید تازه" در جایگاه‌های بعدی قرار گرفتند. اما بیش‌ترین آمار جستجوهای گوگل پیرامون این مجموعه حماسی فضایی، به فیلم "انتقام سیث" در سال ۲۰۰۵ باز می‌گردد.

اما بد نیست در خاتمه نگاهی نیز به دیگر آمار و ارقام جالب توجه گوگل ترندز در سایر حوزه‌ها داشته باشیم.

در دنیای ماشین‌ها:

۱. شورلت مالیبو ( Chevrolet Malibu)

۲. شورلت سیلورادو ( Chevrolet Silverado)

۳. تویوتا تاکوما ( Toyota Tacoma)

در دنیای فیلم:

۱. دنیای ژوراسیک

۲. تک تیرانداز آمریکایی

۳. Straight Outta Compton

در دنیای ستارگان فوتبال:

۱. کریستیانو رونالدو

۲. لیونل مسی

۳.نیمار داسیلوا سانتوز

رخدادهای طبیعی:

۱. طوفان عظیم  پاتریشیا (Hurricane Patricia)

۲. تندباد کواکین (Hurricane Joaquin)

۳. طوفان گرمسیری اریکا (Tropical Storm Erika)

در دنیای سیاستمداران:

۱. دونالد ترامپ

۲. برنی سندرز (Bernie Sanders)

۳. کارلی فیورینا (Carly Fiorina)

تیم‌های مطرح فوتبال:

۱. بارسلونا

۲. اورلاندو سیتی

۳. چلسی

آِیا  اخبار مورد علاقه‌ی شما در سال جاری، جایی در این فهرست به خود اختصاص داده بود؟

در پایان امیدوارم از مطالعه‌ی این مطلب و همراهی با ما لذت برده باشید.

 بدون شک ورود اسلام به سرزمین پهناور ایران، تحول عمیق و گسترده‌ای بر ابعاد گوناگون دینی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایرانیان داشته است، هر چند نمی‌توان انکار کرد که جنگ اعراب مسلمان با دولت ساسانی و شکست امپراتوری ساسانی موجب شد که اسلام با سرعت بیشتری به همه‌ مناطق ایران برسد و آرام‌آرام مردم زیادی با رها کردن دین زرتشتی به دین جدید بگروند و برای بسط و تعمیق آن فداکاری‌های زیادی از خود نشان دهند. اما این پرسش همواره مطرح شده است که آیا نفوذ دین اسلام در ایران، معلول پیروزی عرب‌ها و حاصل خونریزی‌ها و خشونت‌هایی است که به آن‌ها نسبت می‌دهند (و البته اساس درستی هم ندارد) و یا محصول فرآیندی تدریجی و عمدتاً فرهنگی است که بر بستر آماده‌ جامعه‌ ایرانی جاری شد و با گذر از فراز و نشیب‌های بسیاری به اعماق لایه‌های ذهنی و شخصیتی ایرانیان نفوذ کرد، جریان‌های فکری گوناگونی با انگیزه‌های مختلف و خاستگاه‌های متفاوتی کوشیده‌اند تا این گونه القا کنند که اسلام ایرانیان، نتیجه‌ قدرت شمشیر و خشونت اعراب است! نظریه‌‌ای که علاوه بر مباینت با قوانین و سنت‌های اجتماعی، چیزی جز تحقیر و توهین به شعور و شخصیت ایرانیان نیست! به همین منظور با حجت‌الاسلام امیرعلی حسنلو مدیرگروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات گفت‌وگو کردیم که مشروح آن در ادامه می‌آید:

 

 

اسلام موجب شد ایرانیان از زیر بار ستم‌ها و تبعیض‌های ظالمانه‌ پادشاهان ساسانی رها شده و استعداد‌های نهفته‌ علمی و معنوی آنان شکوفا شود

*ابتدا به طور اجمالی به واکنش مردم ایران به حمله سپاه اسلام به کشورشان اشاره می‌کنید؟

-دلایل بسیاری بر این حقیقت تأکید دارد که نه تنها اعراب مسلمان در جریان فتح ایران، دست به کشتار و جنایت نزدند و آثار فرهنگی، دینی و ملی ایرانیان را از بین نبردند و اساساً جز با سپاه ساسانی وارد جنگ نشدند، بلکه مردم ایران، خود به سبب آشنایی با اسلام و بیزاری و نفرت از حکومت ساسانیان، به استقبال لشکر اسلام رفتند و دست کم، حکومت ساسانی را در برابر لشکر اسلام یاری نکردند، خدمات بی‌نظیر مسلمانان در آموختن، آموزیدن، تألیف و تصنیف علوم و معارف اسلامی و نیز بسط و گسترش و تبلیغ ارزش‌های اسلام نشان می‌دهد که ایرانیان با اختیار و از سرشوق و انگیزه‌های انسانی، اسلام را پذیرا شدند و به آن خدمت کردند، اسلام موجب شد ایرانیان از زیر بار ستم‌ها و تبعیض‌های ظالمانه‌ پادشاهان ساسانی رها شده و استعداد‌های نهفته‌ علمی و معنوی آنان شکوفا شود، چنان که ایرانیان نیز با قدرشناسی از نعمت اسلام، آن را در بستر فرهنگ توحیدی و انسانی خود پروریده و به اوج شکوفایی رساندند، آنچه در برخی کتاب‌ها درباره‌ حمله‌ اعراب مسلمان و جنایت‌های آنان به تصویر کشیده شده است، در اکثر موارد، دروغ‌های بی‌شرمانه‌ای است که دشمنان اسلام و ایران آن را ساخته و تبلیغ کرده‌اند. 

*خب! طبیعی‌تر این گونه به نظر می‌رسد که ایرانیان در برخورد اول به راحتی پذیرای اسلام نشدند؟

-فرهنگ هر جامعه، مجموعه‌اى از مؤلفه‌های عینى و ذهنى است که میراث نسل‌هاى متوالى و داراى عناصرى مانند علم و دین و... است، ابزارهاى مختلف آموزشى و تبلیغى در شکل‌گیرى و استمرار فرهنگ، نقش بازی می‌کنند،(1) انسان با ویژگى‌ها و احساسات خاص و پیچیده‌ای مانند حس برترى‌طلبی، کمال‌جویى، آزادى‌خواهى، سلطه‌گریزى و اختیار در فرآیند فرهنگ‌سازى نقش اول را ایفا می‌کند، اسلام و مسلمانی چیزی شبیه واکسن و یا جرعه‌ آبی نیست که توسط یک فرد و در یک لحظه به حلقوم ایرانیان بریزند، هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که فلان شخص، اسلام را به ایران وارد کرد، بلکه مسلمانی ایرانیان امری فرهنگی و محصول قر‌ن‌ها تلاش و مجاهدت علمی و تبلیغی است؛ اتفاقاً حمله‌ اعراب، این فرآیند را مقداری کند کرد و سبب شد ایرانیان قدری در برابر فرهنگ اسلامی مقاومت کنند، اما هنگامی که با آموزه‌های اسلام آشنا شدند، نه تنها دسته دسته به اسلام روی آوردند؛ بلکه خود مبلغ و ترویج‌گر آن شدند.

*آیا این دعوت از زمان خود پیامبر خاتم(ص) شروع شد؟!

پیامبر(ص) در مدت کوتاهى توانست با انقلاب فرهنگى، در یک جامعه‌ جاهلى افرادى را تربیت کند که در راه گسترش اسلام جانفشانى کنند

-مطالعه‌ سیره‌ پیامبر(ص) نشان می‌دهد که تمام اقدامات ایشان براى گسترش اسلام، چه در خود حجاز و چه نسبت به کشورهای دیگر (جز موارد جنگ‌های دفاعی)، فرهنگى بوده است،(2) پیامبر اسلام(ص) بر اساس رسالت جهانى‌اش(3) به پادشاهان ایران، روم، حبشه و ... نامه نوشت و آن‌ها را به اسلام دعوت کرد، این رفتار پیامبر به خوبی حاکی از اعتقاد ایشان به برنامه‌ فرهنگی برای گسترش اسلام است(4)، این گونه بود که پیامبر اکرم(ص) در مدت کوتاهى توانست با انقلاب فرهنگى، در یک جامعه‌ جاهلى،(5) افرادى را تربیت کند که در راه گسترش اسلام جانفشانى کنند و به مراتب عالى معنوى نایل شوند، پس از رحلت پیامبر(ص)، مسلمین براى دفاع از کیان اسلام و نشر فرهنگ اسلامی به فراسوى جهان، مرزهاى جغرافیایى را در نوردیدند و زمینه‌هاى گسترش اسلام در ایران و دیگر کشورها را فراهم کردند.

*چه عواملی در گسترش اسلام در ایران مؤثر بوده است؟

وجود پیروان زرتشتى در ایران تا عصر حاضر و آزادى آنان در اجراى مراسم دینى، بهترین دلیل بر نبود اجبار و زور در پذیرش دین اسلام است

-عوامل گسترش اسلام و پایدارى و بالندگى آن پس از گشوده شدن دروازه‌هاى ایران به روى اسلام را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

-شرایط اجتماعى، سیاسى و فرهنگى نامناسب ایران در دوره‌ ساسانی سبب شد که مردم ایران به استقبال دین اسلام بروند و با اختیار خود مسلمان شوند، چنان که در بسیارى از شهرها، حاکمان بدون جنگ و درگیرى، به سبب عدم مقاومت مردم در مقابل سپاه اسلام، پرداخت جزیه را مى‌پذیرفتند و با سپاه اسلام صلح مى‌کردند.(6)

-تشریع قانون جزیه از طرف پیامبر اکرم(ص) و استمرار آن و مختار بودن مردم در پذیرش دین یا پرداخت جزیه در تمام مناطق فتح شده اعمال مى‌شد.(7) 

-تخریب نکردن آتشکده‌هاى مجوس در ایران، چنان که گزارش شده است، یکى از سرداران عرب فرمان داد تا به یک امام جماعت و مؤذن او تازیانه زدند، چون یکى از معابد زرتشتى را ویران کرده بودند و سنگ‌هاى آن را در بناى مسجد به کار برده بودند، در قرن 10 میلادى، یعنى سه قرن پس از فتح ایران، آتشکده‌هاى زرتشتیان در عراق و فارس و کرمان و سیستان و خراسان و آذربایجان و در سراسر ایران برپا بود،(8) پیروان دین زرتشت به تدریج و به اختیار خود به دین اسلام گرویدند، وجود پیروان زرتشتى در ایران تا عصر حاضر و آزادى آنان در اجراى مراسم دینى، بهترین دلیل بر نبود اجبار و زور در پذیرش دین اسلام است.(9)

-مسلمان شدن بسیارى از ایرانیان، قبل از فتح ایران که در یمن و بحرین به‌ سر می‌‌بردند، گفته شده پس از جنگ قادسیه، 4 هزار دیلمى با اختیار خود به دین اسلام گرویدند.(10)

-خدمات ایرانیان به اسلام، تولید و توسعه‌ علوم اسلامى و تدوین هزاران کتاب در زمینه‌ علوم به طورى که بزرگ‌ترین صاحبنظران در علوم مختلف اسلام از شیعه و سنى از میان ایرانیان برخاسته‌اند و ایرانیان با اندک فاصله پس از رسیدن اسلام به ایران، در زمینه‌ علوم اسلامى اعم از سیره، تاریخ، فقه، حدیث، رجال، علوم قرآنى، علوم عقلى و فنى و تجربى، با نوآورى‌هاى شگفت، به تولید علم پرداختند و این شیوه‌ فرهنگ‌سازى را به کشورهاى غربى انتقال دادند و مؤثرترین قدم‌ها را در تکامل علوم اسلامى برداشتند،(11) چنان که پیامبر اکرم(ص) درباره‌ ایرانیان مى‌فرماید: اگر علم به ستاره‌ ثریا آویخته باشد، گروهى از فرزندان ایران به آن دست مى‌یابند.(12)

-در پایان دوره‌ هخامنشى، اسکندر مقدونى سراسر ایران را به زور شمشیر فتح کرد و حکومت (سلوکیان) تأسیس شد و سال‌ها بر سراسر ایران حکومت کردند، اما هرگز نتوانستند فرهنگ یونانى و غربى را بر ایرانیان تحمیل کنند، بلکه از فرهنگ و معمارى ایرانیان تأثیر پذیرفتند و ایرانیان هرگز دچار خودباختگى فرهنگى و بى‌هویتى نشدند و به ترویج این فرهنگ‌ها نیز نپرداختند،(13) پس از اسلام نیز مردم ایران شاهد تهاجم اقوام مختلف از ماوراء‌النهر و مغولستان، با فرهنگ‌هاى مختلف بودند، ولى هرگز دین «شمنى مغول» را ترویج ندادند، بلکه مهاجمان را مغلوب فرهنگ اسلامى خویش ساختند، در حالی که یقیناً شمشیر مغولان از شمشیر اعراب برنده‌تر و تیزتر و قتل و جنایت آن‌ها در طول تاریخ ایران بى‌نظیر بوده است و اعراب مسلمان هرگز چنین جنایاتى را در ایران مرتکب نشدند.

*آیا واقعاً ایرانیان بدون زور شمشیر مسلمان شدند؟

 ایرانیان از نزدیک شاهد جامعه‌ مسلمانان بودند که با حکومت اشرافى و جامعه‌ طبقاتى ساسانى متفاوت بود

-هرگز نمى‌توان گسترش دین اسلام در ایران را به زور شمشیر دانست، بلکه باید آن را در علل زیر باید جستجو کرد:

1.غنى بودن محتواى دین اسلام و فرهنگ انسان‌دوستانه و ضد تبعیض و عدالت‌محور آنکه با فطرت انسان سازگار است،

2.پس از گشوده شدن مرزها، ارتباط مردم ایران با مسلمانان تنگاتنگ شد، این پیوند خود در ترویج دین اسلام مؤثر بود و ایرانیان از نزدیک شاهد جامعه‌ مسلمانان بودند که با حکومت اشرافى و جامعه‌ طبقاتى ساسانى متفاوت بود.(14)

3.اسراى جنگى ایرانى که به همراه خانواده و فرزندان به مدینه و شهرهاى دیگر منتقل شده و در کنار مسلمانان زندگى مى‌کردند، تحت تأثیر جامعه‌ مسلمین مجذوب اسلام مى‌شدند.(15)

4.ایرانیانى که قرن‌ها شاهد اشرافی‌گرى شاهان ساسانى و محرومیت طبقات دیگر جامعه از امکانات اولیه‌ زندگى بودند، با مشاهده‌ ساده‌زیستى خلفاى اسلامى، از جمله امیرمؤمنان(ع) و عاملان آن‌ها در شهرهاى ایران که مثل پایین‌ترین طبقات مردم زندگى مى‌کردند، به پذیرش آیین اسلام ترغیب شدند.(16)

5.حضور صحابه بزرگ پیامبر اکرم(ص) در جنگ‌ها و فتوحات ایران و قبول مسئولیت فرماندارى در نواحى مختلف ایران نیز یکى از عواملى بود که در ترویج اسلام در ایران تأثیر بسزایى داشت؛ سلمان فارسى وقتى از طرف خلیفه دوم براى فرماندارى مداین اعزام شد، مردم منتظر بودند که با تشریفات خاصى وارد شهر شود، اما سلمان سوار بر درازگوشى برهنه براى اداره‌ امور مردم وارد شهر شد و خدمات ارزنده‌اى به مردم ارائه داد، این خود از مهم‌ترین عوامل ترویج اسلام در ایران بود.(17)

*خب! درباره گسترش اسلام در سایر کشورها هم توضیح می‌دهید؟

عنایت و توجه پیامبر(ص) و امیرمؤمنان(ع) به ایرانیان و رفع تبعیض از موالى سبب مى‌شد که ایرانیان روز به روز شیفته اسلام راستین شوند

-گسترش اسلام و پایدارى آن در ایران و صدور آن از این کشور به سایر کشورهاى جهان که هیچ فتحى در آن‌ها انجام نشده بود، علل دیگرى دارد، چون حکومت ظالمانه و مستبدانه‌ بنى امیه و بنى‌عباس از عهده‌ این مسئولیت سنگین بر نمى‌آمدند و عملکرد آن‌ها به عنوان خلیفه در جامعه‌ ایران، پاسخ و نتیجه‌ مثبتى نداشت که در رشد و پایدارى اسلام تأثیرگذار باشد، بلکه برعکس، مردم ایران با دیدن رفتار تبعیض‌آمیز کارگزاران خلفا و حتى برخى خلفاى اولین، درباره‌ آن‌ها دچار تردید شدند و فرقه‌هاى مختلفى پس از ورود اسلام به ایران به وجود آمد که ناشى از عملکرد منفى مدعیان دروغین جانشینى پیامبر(ص) بود.(18)

عنایت و توجه پیامبر اکرم(ص) و امیرمؤمنان(ع) و اهل بیت(ع) به ایرانیان و رفع تبعیض از موالى که در دوره‌ خلفاى پیشین رواج داشت(19)، سبب مى‌شد که ایرانیان، روز به روز شیفته و شیداى اسلام راستین شوند؛ چنانکه گفته شده است: «....پدران ما تا اسلام را نمى‌شناختند در برابر آن جنگیدند و چون شناختند، در راه آن جنگیدند، این خود مایه‌ سرافرازى است... یکى از بیچارگى‌هاى ایرانیان این است که تاریخ خود را نمى‌دانند»!(20)

به اعتبار همین اسلام راستین، بر مبنا و محوریت اهل بیت(ع) بود که پس از نهضت امام حسین(ع)، بسیارى از ایرانیان(21) در سپاه مختار براى انتقام حضور داشتند(22) و این اندیشه را به ایران و فراسوى منطقه‌ مرکزى، همچون خراسان و طبرستان (مازندران) و... بسط دادند و بنى‌عباس با زیرکى از همین موج، سود جست و امویان را برانداخت، پس از حضور امام هشتم(ع) و سایر سادات از خاندان پیامبر(ص) در خراسان، با عشق مردم ایران به خاندان نبوت، که چشمه‌ جوشان اسلام ناب بودند، گسترش اسلام به اوج خود رسید و پیش از حضور امام هشتم(ع) که دوره‌ اختناق امویان بود، ایران بهترین مأمن خاندان رسالت بود.

یکی از مهم‌ترین عوامل گسترش اسلام در ایران، عشق مردم ایران به اهل‌ بیت(ع) است، چون در مناطقى که توسط امویان و عباسیان فتح شده بود، پس از انقراض حکومت آن‌ها اثرى از دین اسلام برجا نماند

در دوره‌ وقوع اختلاف و آشوب میان بنى‌امیه و بنى‌عباس که معاصر امام باقر و امام صادق(ع) بودند، رابطه‌ ایرانیان با چشمه‌هاى زلال دین و دانش برقرار بود و خردمندان و اندیشمندان ایرانى پیام اسلام را مى‌گرفتند و در ایران به ترویج و بسط آن مى‌پرداختند و با اندیشه‌هاى انحرافى و اختلاف‌انگیز تزریق‌ شده از سوى دستگاه اموى و ... مبارزه، و از عقاید راستین اسلام پاسدارى مى‌کردند و با شبهاتی که از سوى دستگاه حکومت، براى نابودى اسلام بر اصول اعتقادات و کلام الهى وارد مى‌شد، برخورد علمى مى‌کردند و به آن‌ها پاسخ مى‌دادند.(23)

*نتیجه‌گیری؟

-بنابراین یکی از مهم‌ترین عوامل پایدارى و گسترش اسلام در ایران، عشق و علاقه‌ مردم ایران به اهل‌ بیت(ع) است، چون در مناطقى که توسط امویان و عباسیان فتح شده بود، پس از انقراض حکومت آن‌ها اثرى از دین اسلام برجا نماند،(24) این خود بهترین دلیل بر ردّ نظریه‌ «بسط و گسترش اسلام به زور شمشیر» است، چون هرگاه دین در قلوب مردم رسوخ کرد و جزئى از فرهنگ و زندگى آنان شد، هرگز رنگ نیستى و زوال نخواهد پذیرفت!

 

پی‌نوشت‌ها:

1- بروس کوئن، مبانى جامعه شناسى،تهران: انتشارات سمت، چاپ چهارم، 1372، ش، ص 59.   

2- ر.ک: ابن هشام، السیره النبویة، تهران، نشر اسلامیه، چاپ چهارم، 1368 ص 358؛  یعقوبى، تاریخ، ترجمه‌ آیتى، تهران، انتشارات علمى فرهنگى، چاپ هفتم، 1374، ج 1، ص 442؛ آیتى، تاریخ پیامبر اسلام، تهران: دانشگاه، چاپ ششم، 1378ش، ص390 ؛ رسول جعفریان، تاریخ سیاسى اسلام، قم: انتشارات دلیل، چاپ دوم، 1382ش، ج 1، ص 91-377 و ص 430؛ پیامبر(ص) در مدینه اقلیت‌هاى دینى و اسراى مشرکین را در انتخاب پرداخت جزیه و قبول اسلام، آزاد مى‌گذاشت و... ؛ این‌ها بهترین دلیل بر به کار نگرفتن زور و استبداد در قبولاندن دین اسلام توسط پیامبر(ص) است.

3-اعراف/ 158، سباء/28، قلم، آیه 52، ...

4-على احمدى میانجى، مکاتیب الرسول، قم: یاسین، چاپ اول، 1363، ج 1، ص 30-90.

5- نهج‌البلاغه، خ 2، 93، 95، 192، درباره‌ اخلاق تحسین برانگیز و حیرت‌آور پیامبر در تربیت اعراب جاهلی است.

6- عبدالحسین زرین کوب، تاریخ مردم ایران پس از اسلام، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم، 1371ش، ص 12 و 14.

7- همان، ص 380؛ گوستاولوبون، تمدن اسلام و عرب، ترجمه‌ فخر داعى گیلانى، تهران: علمى، چاپ چهارم، 1334ش، ص 158.

8- على بن حسین مسعودى، مروج الذهب، ترجمه‌ پاینده، تهران: علمى فرهنگى، چاپ چهارم، 1370ش، ج 1، ص 603-615.

9- عبدالحسین زرین کوب، همان، (چ سوم)، ص 535.

10- ابى جعفر محمد بن جریر طبرى، تاریخ الطبرى، ترجمه‌ پاینده، تهران: اساطیر، چاپ چهارم، 1368ش، ج 4، ص 1436.

11- ویل دورانت، تاریخ تمدن، تهران: علمى فرهنگى، چاپ چهارم، ج 4، ص 188و 417 ـ 428.  

12- نهج‌الفصاحه، تهران: انتشارات جاویدان، اول، 1374ش، ص 649.

13- مشکور و رجب‌نیا، تاریخ سیاسى و اجتماعى ایران، اشکانیان،(تهران: دنیاى کتاب، چاپ سوم، 1374ش)، ص 64، 70، 102، 128 و 149؛ و حسن پیرنیا، ایران باستان، (تهران: دنیاى کتاب، چاپ اول، 1370ش)، ص 195 و 206.

14- زرین‌کوب، بامداد اسلام، (تهران: امیر کبیر، چاپ ششم، 1369ش)، ص 87، ویل دورانت، همان، ص 169 ـ 181؛ ر.ک: کریستن سن، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه ى رشید یاسمى، (تهران: دنیاى کتاب، چاپ نهم، 1374ش)، ص 138 و 638 ـ666.

15- ابراهیم حسن، تاریخ سیاسى اسلام، تهران، دنیاى کتاب، چ هشتم، 1378 ش، ص 25 ـ 244 و 268.

16- همان، ص 269.

17- محدث نورى، نفس الرحمان فى فضیلة السلمان، تهران: آفاق، چاپ اول، 1369ش)، ص 551.

18- یعقوبى، همان، ص 39 ـ 42: تبعیض خلیفه‌ى اول در تقسیم بیت‌المال که به اعراب پنج هزار درهم و به عجم‌هاى اهل ایران دو هزار درهم داد؛ محدث نورى، همان، ص 67؛ معاویه در نامه‌اى به ابن زیاد مى‌نویسد: درباره‌ ایرانیان به سنت عمر عمل کن که هر یک از آن‌ها که مسلمان شد، خوارش کن و نگذار با عرب ازدواج کند و از عرب ارث ببرد، ولى عرب از آن‌ها ارث ببرد... از آن‌ها کار سخت بکش، در نماز نگذار از عرب جلوتر باشند و... عمر دیه‌ موالى (ایرانیان) را نصف دیه‌ عرب تعیین کرد....

19- همان، ص 358. عمر در نامه‌اى به سلمان نوشت: تو با کارهایت در مدائن ـ سلمان تواضع داشت و با مردم مهربان بود و... ـ سلطنت را تضعیف کرده‌اى! سلمان در جواب نوشت: تو مى‌دانى که پیامبر(ص) نیز با مردم الفت داشت... ر.ک: همان، ص 527 و سید على خان شیرازى، الدرجات الرفیعه، (قم: نشر بصیرتى 1397ش)، ص 215؛ سلمان براى استاندارى مدائن از امیر مؤمنان اجازه گرفت.

20- احمد کسروى، در پیرامون تاریخ، تصحیح عزیز علیزاده، (انتشارات فردوس، 1377ش)، ص.

21- سیداحمدرضا خضرى، تاریخ خلافت عباسى از آغاز تا پایان آل بویه، (تهران: انتشارات سمت، چاپ اول، 1378ش)، ص 3 ـ 15.

22- رسول جعفریان، تاریخ تشیع،(تهران: سازمان تبلیغات، چاپ سوم، 1371ش)، ص 68.

23- شیخ مفید، ارشاد، (قم: آل البیت، چاپ اول، 1413ق)، ج 2، ص 160 ـ 330; سید احمدرضا خضرى، ص 34; سید حسین محمد جعفرى، تشیع در مسیر تاریخ، (تهران: نشر فرهنگ، چاپ هفتم، 1373ش)، ص 290 و 302.

24- گوستاولوبون، همان، ص 165 ـ 167 که اشاره به اخراج مسلمین از جزیره‌ سیسیل و... مى‌کند.