صورتي جديد براي سيرتي قديمي

 

صورت انسان، علاوه بر داشتن حس لامسه، محل قرار گيري ورودي 4 حس ديگر يعني بينايي، شنوايي، بويايي و چشايي نيز هست. صورت انسان نشان‌دهنده احساسات دروني است و در واقع تصويري است كه هر انسان از وجود خود به دنيا عرضه مي‌دارد.اما اگر به هر دليل صورت ديگر در جاي خود وجود نداشته باشد، چه؟ اگرچه بروز آسيب‌هاي جدي به صورت در اثر حوادثي همچون سوختگي، برخي سرطان‌هاي خاص، اسيدپاشي و حمله و گازگرفتگي حيوانات بسيار نادر است، اما ادامه زندگي با وضع جديد بسيار دشوار خواهد بود.در گذشته تنها راه ترميم آسيب‌هاي جدي صورت، استفاده از پوست قسمتي ديگر از بدن فرد و پيوند آن به بخش آسيب‌ديده بود، اما اين قطعات پوستي جديد، شباهت چنداني به پوست اوليه صورت فرد ندارد و نمي‌تواند ظاهر و نيز كاركرد اوليه صورت را به آن بازگرداند. راه ديگري نيز براي ترميم آسيب‌هاي شديد صورت وجود دارد. پيشرفت‌هاي حاصل شده در دانش پزشكي و فناوري‌هاي مرتبط با آن، امكان انجام پيوند كل يا قسمتي از صورت يك اهداكننده به فرد آسيب‌ديده را فراهم ساخته كرده. نتيجه اين‌گونه جراحي‌ها بسيار طبيعي‌تر از روش برداشتن پوست از قسمت ديگر بدن است، اما مسائلي را نيز به همراه دارد. در واقع بحث‌هاي زيادي درباره درستي اين نوع جراحي از نظر اخلاقي در سراسر دنيا مطرح شده است.

تاريخچه پيوند عضو

ايده قراردادن يك عضو سالم به جاي عضو بيمار، سال‌ها قبل از اين كه عملي شود، در جوامع پزشكي دنيا مطرح شده بود. اولين مشكل اين بود كه بدن انسان نسبت به عضو خارجي واكنشي تدافعي دارد. در واقع سيستم ايمني بدن در برابر ورود انواع باكتري، ويروس و هر نوع ماده بالقوه خطرناك واكنش شديد از خود نشان مي‌دهد. وقتي بافتي از بدن يك اهداكننده داخل بدن فرد بيمار قرار مي‌گيرد، سيستم ايمني بدن وي، آن را به چشم مهاجم خارجي مي‌بيند و گلبول‌هاي سفيد را به سراغ آن مي‌فرستد. گلبول‌هاي سفيد خون طي فرآيندي كه در اصطلاح پزشكي «پس‌زدن» ناميده مي‌شود، با آن مبارزه مي‌كنند.سال‌ها گذشت تا دانشمندان دريافتند، اين مشكل در مواقعي كه فرد اهداكننده و دريافت‌كننده عضو دوقلوي همسان باشند، روي نمي‌دهد. در واقع، شباهت‌هاي ژنتيك سبب جلوگيري از واكنش سيستم ايمني مي‌شود. سال 1954 دكتر جوزف موراي از اين روش استفاده كرد و نخستين عمل موفق پيوند كليه را بين يك دوقلوي همسان انجام داد.اما تعداد دوقلوهاي همسان كم است و بسياري از مردم از اين قاعده مستثنا هستند. بالاخره اواخر دهه 1960 دانشمندان راهي براي انجام عمل پيوند بين دو فرد غريبه را يافتند. در اين روش با استفاده از داروهايي نظير سايكلوسپرين اثر سيستم ايمني بدن فرد پذيرنده را محدود كردند، اما مشكل ديگر اين بود كه اين دارو بشدت خطرناك بود و خطر تضعيف سيستم ايمني و عفونت‌هاي پس از آن را به همراه داشت. در واقع بسياري از بيماران پس از انجام اين عمل، زياد عمر نمي‌كردند.دهه 1980 داروهاي ضد پس‌زدگي پيشرفت‌هاي زيادي كردند و از آن پس جراحي پيوند عضو بشدت رايج شد. همچنين آمار مرگ و مير ناشي از پيوندهاي مختلف نظير كليه، قلب، كبد و شش بشدت پايين آمد. پس از مدتي جراحان به پيوند ساير بخش‌هاي بدن پرداختند. اولين پيوند موفق دست، اواخر دهه 1990 در فرانسه و نيوزيلند صورت پذيرفت. حالا ديگر نوبت جراحي پيوند صورت رسيده بود.

بازگرداندن صورت

اولين گام مهم در راه پيوند صورت، سال 1994 انجام پذيرفت. سنديپ كاوور دختر 9 ساله هندي در حال خرد كردن علوفه براي تغذيه دام بود كه ناگهان موهايش داخل دستگاه خرمنكوبي كه كنارش بود، گير كرد و بر اثر اين اتفاق، كل صورت و پوست سر و موهايش كنده ‌شد.خانواده وي بسرعت صورت كنده‌شده دخترشان را در يك كيسه قرار دادند و پس از 3 ساعت و نيم سفر با يك موتورسيكلت قديمي، او را به بزرگ‌ترين بيمارستان اطراف منتقل كردند. وقتي پزشكان او را معاينه كردند، به اين نتيجه رسيدند كه برداشتن پوست از نواحي ديگر بدنش سبب بدشكلي صورتش خواهد شد. در مقابل، براي اتصال مجدد صورت دختر، دست به عمل جراحي زدند.بدين شكل اين عمل به عنوان اولين پيوند صورت انسان ثبت شد. در حال حاضر روي صورت سانديپ جاي چند زخم وجود دارد و صورتش كاركرد اوليه را نيز ندارد. با اين حال پس از اين عمل توانسته به زندگي عادي خود بازگردد. پس از اين جراحي، چند عمل مشابه در سراسر دنيا به اجرا در آمد.

پيوند بخشي از صورت

گام بعدي در مسير پيوند صورت، برداشتن بخشي از صورت يك اهداكننده بود. اولين عمل پيوند بخشي از صورت روي يك زن 38 ساله فرانسوي به نام ايزابل دينووار صورت گرفت. خانم دينووار ماه مي ‌2005 پس از مصرف چند قرص خواب‌آور به رختخواب رفت و پس از اين كه بيدار شد و خواست سيگار بكشد، متوجه شد سيگار بين لب‌هايش نمي‌ماند. با سرعت جلوي آينه رفت و متوجه حقيقت وحشتناكي شد. سگ خانگي‌اش قسمت پايين صورت او از جمله چانه، لب‌ها و بخش عمده بيني او را خورده بود. او پس از اين رويداد وحشتناك مجبور به مصرف غذا به شكل مايع و نيز ماسك زدن براي پوشاندن نقص ايجادشده در چهره‌اش بود. پزشكان پس از معاينه وي، راه‌هاي مختلف ترميم صورت را بررسي كردند. يكي از راه‌ها استفاده از بافت قسمت‌هاي ديگر بدن بود، اما در اين صورت او توانايي تحرك خود را تا حد زيادي از دست مي‌داد. در اين ميان 2 پزشك با نام‌ دكتر برنارد دواوچل و دكتر ژان ميشل دونبارد (جراح اولين جراحي پيوند دست در سال 1998) ايده پيوند صورت وي را مطرح كردند. فرد اهداكننده زن 46 ساله‌اي بود كه پس از تلاش براي خودكشي، دچار مرگ مغزي شده بود.نوامبر 2005، دو تيم پزشكي كه دربردارنده 50 پزشك بود، براي انجام جراحي دور هم گرد آمدند. پس از جدا كردن صورت اهداكننده در ساعت 10 و 30 دقيقه صبح روز يكشنبه، كار پيوند آن در ساعت 4 بعد از ظهر فرداي آن روز به پايان رسيد. پس از يك روز بيمار مي‌توانست حرف بزند و غذا بخورد، اما چند ماهي طول كشيد تا توانايي حس‌كردن روي پوست جديد خود را باز يابد.سال 2006، پزشكان با موردي چالش‌ برانگيزتر از خانم دينووار روبه‌رو شدند. 3 سال قبل از آن، كشاورزي به نام لي جيگوژينگ طي حمله خرس به مزرعه‌اش بشدت زخمي شد. درواقع بيشتر بخش‌هاي سمت راست صورت وي از ميان رفت. حتي علاوه بر پوست، قسمتي از استخوان بيني و گونه او نيز از بين رفت. طي يك جراحي 15 ساعته، 18 پزشك توانستند بيني، لب بالايي، گونه و ابروي يك فرد دچار مرگ مغزي شده را به وي پيوند بزنند.سومين جراحي پيوند بخشي از صورت روي مرد 29 ساله‌اي كه دچار نوروفيبروماتوزيس بود، صورت گرفت. در اين بيماري، تومورها روي اعصاب سراسر بدن رشد مي‌كنند. با اين كه پيش از اين 30 جراحي مختلف روي بدن اين فرد انجام شده بود، اما او همچنان قادر به حرف‌زدن و غذاخوردن نبود. در طول يك جراحي 15 ساعته، پزشكان بيني، دهان و گونه جديدي را به صورت وي پيوند زدند. موفقيت اين سه جراحي پيوند بخشي از صورت، پزشكان را به سمت انجام نخستين جراحي پيوند كامل صورت سوق داد.

پيوند كامل صورت

قبل از اجراي جراحي پيوند صورت، پزشكان ‌بايد فردپذيرنده و اهداكننده‌اي مناسب را براي اين كار مي‌يافتند. فرد اهداكننده ‌بايد بدقت انتخاب شود، زيرا بافت‌ها بايد تا قبل از عمل به يك رگ فعال متصل شوند و بنابراين افرادي كه دچار مرگ مغزي شده‌اند و ديگر اميدي به بازگشت آنها نيست، بهترين گزينه براي اهداي صورت هستند. پس از آن پزشكان به بررسي سن و نوع پوست پذيرنده و اهداكننده مي‌پردازند. اما آنچه مهم‌تر است، شباهت در خون و بافت است، زيرا اگر اين شباهت كم باشد، احتمال پس زدن عضو پيوندي جديد توسط سيستم ايمني فرد پذيرنده بسيار بالا خواهد بود.براي تعيين اين كه آيا انطباق مناسبي بين بافت‌هاي اهداكننده و پذيرنده وجود دارد يا خير، پزشكان به بررسي آنتي‌ژن‌هاي موجود در سطح بافت‌ها مي‌پردازند. در جراحي پيوند خانم دينووار پزشكان حتي يك گام بيشتر برداشتند و با تزريق سلول‌هاي بنيادي فرد اهداكننده به بدن او، سيستم ايمني وي را بيشتر براي پذيرش بافت جديد آماده كردند.در آغاز جراحي پيوند صورت، ابتدا كل يا بخشي از صورت اهداكننده بريده مي‌شود. بسته به نوع آسيب‌هايي كه صورت فرد پذيرنده دارد، علاوه بر پوست حتي ممكن است چربي، عضلات، غضروف، اعصاب و رگ‌هاي فرد نيز برداشته شود. در برخي پيوند‌ها حتي لازم است بخشي از استخوان صورت نيز مورد استفاده قرار گيرد. پس از برداشتن صورت، تيم پزشكي آن را در ظرف‌ محتوي يخ قرار داده، به مركزي كه فرد پذيرنده در آن بستري است، منتقل مي‌كند. قبل از آغاز پيوند به فرد پذيرنده، بخش‌هاي آسيب‌ديده صورت پذيرنده نيز برداشته مي‌شود.سپس با استفاده از نخ و سوزن‌هاي ميكروسكوپي، رگ‌هاي بافت به رگ‌هاي پذيرنده متصل مي‌شود تا اكسيژن مورد نياز براي بافت تامين شود. لازم نيست همه رگ‌ها به هم متصل شود. اتصال چند تا از آنها مي‌تواند خون مورد نياز بافت صورت را تامين كند. همچنين رشته‌هاي عصبي و عضلات صورت به هم متصل مي‌شود تا حس و نيز حركت صورت امكان‌پذير شود. سپس صورت بريده شده روي جمجمه پذيرنده قرار گرفته، پس از قرارگيري دقيق، به پوست اطراف دوخته مي‌شود. فرد پذيرنده ‌بايد تا پايان عمر از داروهاي متوقف‌كننده فعاليت سيستم ايمني استفاده كند تا از پس‌زدگي بافت پيشگيري شود.

خطرات و بحث‌ها پيرامون پيوند صورت

 

يكي از اصلي‌ترين پرسش‌هايي كه درباره پيوند صورت به ذهن افراد جاري مي‌شود، اين است: «آيا فرد پذيرنده پس از عمل، چهره و ظاهري شبيه فرد اهداكننده خواهد داشت؟»پاسخ اين پرسش منفي است. پوست صورت تنها عامل تعيين‌كننده چهره نيست. استخوان‌هاي جمجمه هم نقش مهمي در آن دارند. فرد پذيرنده صورت جديد پس از پيوند، چهره‌اي ميان چهره خود و چهره فرد اهداكننده خواهد داشت.هر نوع جراحي با خود خطراتي را به همراه دارد و بي‌شك جراحي پيوند صورت ـ كه يكي از پيچيده‌ترين جراحي‌هاي دانش پزشكي است ـ خطرات بيشتري به همراه دارد. لخته شدن خون در يكي از رگ‌هاي متصل‌شده يا توقف خونرساني به قسمتي از صورت جديد ـ كه مي‌تواند به از بين رفتن آن بافت بينجامد ـ از جمله اين مخاطرات است. از آنجا كه بافت صورت از شخص ديگري به بدن فرد پيوند زده مي‌شود، خطر پس‌زدگي بافت هميشه وجود خواهد داشت. داروهايي كه براي مقابله با اين مشكل وجود دارد، خالي از خطر نيست، زيرا اين داروها سيستم ايمني بدن را تضعيف كرده و بدن را در برابر انواع عفونت ضعيف‌تر خواهد كرد. همچنين احتمال ابتلا به ديابت، بيماري‌هاي كليه و نيز انواع عفونت و سرطان در بيماراني كه اين نوع داروها را مصرف مي‌كنند، بالاست.افزون بر خطرات جسمي، افراد پذيرنده صورت جديد با مشكلات و مسائل ذهني و روانشناختي نيز روبه‌رو خواهند بود. بي‌شك ديدن صورتي ديگر مي‌تواند تا حدي آرامش فرد را بر هم زند. براي كنارآمدن با چنين مسائلي، جلسات مشاوره‌ ويژه‌اي براي اين افراد برگزار مي‌شود.





تاريخ : جمعه 19 آبان 1391برچسب:, | | نویسنده : مقدم |