عامل بروز بیماری ایدز، ویروس نقص سامانه ایمنی بدن، یا HIV است.

این ویروس پس از ورود به بدن، وارد سلول های گلبول سفید خون می‌ شود و دستگاه ایمنی را دچار آسیب می‌ کند.

زمانی که دستگاه ایمنی آسیب می‌ بیند، بدن در مقابل ویروس‌ ها، باکتری‌ ها، قارچ‌ ها و سرطان ضعیف می‌ شود و با کوچک ترین تهاجم، دچار بیماری‌ های مختلفی می‌شود.

شیوع ایدز در کشور ما از سال‌های 65-64 آغاز شد؛ نخستین‌ بار کودکی که مبتلا به بیماری هموفیلی بود و در واقع از خون‌ های آلوده وارداتی برایش استفاده شده بود، به بیماری HIV مبتلا شد.

پس از آن، توجه مسئولان به این بیماری بیشتر شده و تقریباً از همان سال‌ها، سیاست کنترل خون سالم در کشور پیاده شد؛ به‌ طوری‌ که به گفته مسئولان دستگاه‌های متولی، سال‌های سال است که هیچ مورد انتقال HIV از طریق خون یا فرآورده‌های خونی در کشورمان گزارش نشده است.
 

موج اول اپیدمی HIV که ناشی از انتقال خون بود؛ با آغاز دهه 80، مسئولان در یکی از زندان‌ های کشور که عمدتاً مبتلایان مصرف‌کنندگان تزریقی بودند، متوجه یک موج اپیدمی جدید HIV  شدند.

با این واقعه، آغاز موج دوم HIV در کشورمان در اواسط دهه 70 ثبت شد و همان موقع مسئولان و در واقع سیاست‌گذارانِ همه سازمان‌ها و نهادها از جمله وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با موادمخدر، سازمان بهزیستی سازمان زندان‌ها، وزارت کشور، قوه قضائیه با یکدیگر همسو شدند و اقدامات تأمینی را صورت دادند و برنامه جامعی را در زمینه کاهش آسیب، هم در جامعه و هم در زندان‌ها پیاده کردند که بیشتر شامل ارائه بسته‌های کاهش آسیب و ارائه درمان‌های نگهدارنده با متادون بود.

در اوخر دهه 80 آمارهای موجود، نشان از کم شدن سرعت شیوع HIV در بین مصرف‌کنندگان موادمخدر و زندانیان می‌داد و این برنامه کاهش آسیب، به عنوان یک الگو و تجربه موفق از طرف سازمان جهانی بهداشت به دیگر کشورها معرفی شد.
 

همه گیری بالای ایدز در بین معتادان تزریقی تا حدی کنترل شد اما از طریق روابط جنسی به بیرون این گروه راه یافت. علتش هم این بود افرادی که مصرف‌کننده موادمخدر بودند، بیشتر در معرض آسیب‌های اجتماعی دیگر قرار می‌گرفتند و به رفتارهای پرخطر جنسی دست می‌ زدند و از طرف دیگر، ناخواسته همسرانشان را نیز مبتلا می‌کردند.

رفته رفته مواد اعتیاد آور صنعتی و قرص های روانگردان هم به بازار آمدند تا جایی که گفته می شود الگوی مصرف مواد به سمت این مواد جدید در حال تغییر است؛ موادی که متأسفانه به بهانه‌های مختلف جای خود را در میان زنان نیز باز کردند.

موج سوم انتقال ویروس ایدز در واقع انتقال این بیماری از طریق روابط جنسی است که هشدار گسترش آن از سال های پیش آغاز شده است.

همزمان، گسترش مصرف مواد روانگردان نیز خودنمایی می کرد. سودجویان موادمخدر با باورهای غلطی که رواج دادند، از جمله اینکه مصرف این مواد اعتیادآور نیست .

در واقع، موج چهارم ایدز، تلفیقی از دو موج دوم و سوم (اعتیاد و روابط جنسی) است که در این زمینه، سازمان‌ ها و دستگاه‌ ها تلاش دارند تا با اجرای طرح‌های پیشگیری، از ورود موج چهارم ایدز در کشور جلوگیری شود.

مجید رضازاده، رئیس مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور، در خصوص راه‌های اصلی انتقال ایدز، گفت: رابطه جنسی در نبود وسائل پیشگیری کننده، استفاده از اجسام تیز و برنده مثل سوزن، تیغ و سوزن خالکوبی آلوده - تزریق مواد به صورت مشترک یا با سرنگ آلوده - انتقال از مادر به کودک از جمله راه‌های انتقال است.

وی تصریح کرد: ویروس همچنین با بعضی مایعات و بافت‌های بدن نیز منتقل می‌شود که از آن جمله می‌توان خون و محتویات آلوده به خون- ترشحات جنسی مردانه و زنانه - بافت و اعضای بدن- مایع مغزی- نخاعی اشاره کرد.